Zastosowanie komórek macierzystych w chorobach szpiku kostnego

CZYM SĄ KOMÓRKI MACIERZYSTE I JAK SIĘ JE WYKORZYSTUJE?

Komórki macierzyste są w stanie przekształcić się w inne, dojrzałe komórki. Dzięki tej właściwości wykorzystuje się je w terapii wielu chorób, także związanych z niewydolnością szpiku kostnego.[1]

CZYM JEST SZPIK KOSTNY?

Szpik kostny to gąbczasta tkanka znajdująca się we wnętrzu niektórych kości.[2] Szpik kostny czerwony odpowiada za produkcję komórek krwi. Wraz z wiekiem jest go coraz mniej, ponieważ zastępuje go szpik kostny żółty, czyli tkanka tłuszczowa. U dorosłego człowieka szpik kostny czerwony znajduje się w:

* czaszce,

* żebrach,

* mostku,

* miednicy,

* kręgosłupie,

* nasadach kości długich.[3]

Jaką funkcję w organizmie pełni szpik kostny?

Z racji tego, że szpik kostny odpowiada za produkcję komórek krwi, jest bardzo istotny dla organizmu. Komórki te pełnią wiele roli:

1. Krwinki czerwone, nazywane erytrocytami, odpowiadają za transport tlenu w organizmie.

2. Krwinki białe, czyli leukocyty, są bardzo zróżnicowaną grupą komórek. To ważna część układu odpornościowego, ponieważ komórki te biorą udział m.in. w zwalczaniu infekcji.

3. Płytki krwi są kluczowym elementem procesu krzepnięcia krwi. Dzięki nim możliwe jest naturalne hamowanie krwawienia.[2]

NIEDOKRWISTOŚĆ APLASTYCZNA

O anemii (niedokrwistości) aplastycznej mówimy, kiedy szpik kostny nie produkuje wystarczającej ilości komórek krwi, przez co organizm nie jest w stanie funkcjonować prawidłowo.[4]

Morfologia w niedokrwistości aplastycznej

Kiedy niewydolny szpik kostny nie produkuje wystarczającej ilości komórek krwi, w wynikach morfologii możemy zobaczyć pancytopenię.[5] Oznacza to obniżoną ilość wszystkich trzech typów komórek krwi:

* krwinek czerwonych,

* krwinek białych,

* płytek krwi.[6]

Objawy niedokrwistości aplastycznej

Objawy tej choroby wynikają bezpośrednio z niedoborów komórek krwi. Wynikiem zbyt niskiej ilości krwinek czerwonych jest:

* zmęczenie,

* bladość skóry.

Za mała ilość płytek krwi manifestuje się w postaci:

* wybroczyn,

* krwawienia z błon śluzowych,

* siniaków.

Natomiast ze względu na niedobór krwinek białych u pacjenta mogą występować, m.in. częste infekcje.[7] Tego typu objawy mogą pokrywać się z symptomami niedoborów odporności, dlatego ważna jest dokładna diagnostyka.

Jakie są przyczyny powstawania anemii aplastycznej?

U większości pacjentów anemia aplastyczna jest idiopatyczna.[7] Co oznacza, że nie da się określić przyczyny jej powstania.[8] U części chorych da się określić jej pochodzenie. Anemia aplastyczna może się pojawić w wyniku zakażeń, m.in.:

* wirusem HIV (ludzkim wirusem niedoboru odporności),

* wirusami powodującymi zapalenie wątroby.[6]

Może ona powstać także jako działanie niepożądane przyjmowania niektórych leków, m.in.:

* metotreksatu (stosowanego w leczeniu, m.in. łuszczycy czy też wielu nowotworów),[6,9]

* karbamazepiny (stosowanej, m.in. w padaczce).[6,10]

Istnieje również możliwość wystąpienia jej jako konsekwencji niewystarczającego spożywania substancji odżywczych. Taka sytuacja zdarza się, np. u osób:

* uzależnionych od alkoholu,

* chorujących na anoreksję.[6]

Leczenie anemii aplastycznej

Anemii aplastycznej nie należy lekceważyć, ponieważ powikłania z nią związane mogą mieć skutki śmiertelne.[7] Wśród sposobów leczenia tej choroby warto zwrócić uwagę na rolę przeszczepu krwiotwórczych komórek macierzystych. To metoda, która daje możliwość trwałego wyleczenia. W przypadku anemii aplastycznej musi być to przeszczep allogeniczny. Oznacza to, że komórki macierzyste pochodzą od innej osoby. W przypadku młodych pacjentów na początku szuka się dawcy wśród rodzeństwa. Jednak komórki macierzyste można pobierać także od osoby niespokrewnionej.[5]

DZIEDZICZNE NIEWYDOLNOŚCI SZPIKU KOSTNEGO

Dziedziczne niewydolności szpiku kostnego powstają w wyniku mutacji genowych (zmian w materiale genetycznym). Taka mutacja może wcześniej występować u rodzica, który przekaże ją swojemu dziecku. Istnieje też możliwość, że pojawi się ona jako nowa zmiana. U dzieci z takimi chorobami główną rolę w leczeniu odgrywa przeszczep krwiotwórczych komórek macierzystych.[11]

NOWOTWORY SZPIKU KOSTNEGO

Do schorzeń szpiku kostne zaliczają się także choroby nowotworowe. Tak jak w przypadku niewydolności szpiku kostnego, w przebiegu niektórych nowotworów również wykorzystuje się komórki macierzyste.[2]

PRZESZCZEP KOMÓREK MACIERZYSTYCH W NIEWYDOLNOŚCI SZPIKU KOSTNEGO

W przypadku wrodzonych niewydolności szpiku kostnego, najoptymalniejsza metoda leczenia to przeszczep komórek macierzystych pochodzących ze szpiku kostnego rodzeństwa. Przyczyn tego jest kilka, m.in. w przypadku rodzeństwa istnieje mniejsze ryzyko wystąpienia powikłania po przeszczepie, w postaci reakcji nazywanej „przeszczep przeciwko gospodarzowi”.[12] Może się ona pojawiać po przeszczepie komórek pochodzących do innej osoby i przybierać różne nasilenie. W ciężkich przypadkach występuje ryzyko zagrożenia życia.[13] Dzięki temu, że medycyna idzie do przodu, zwiększyło się też bezpieczeństwo przeszczepów, w których dawca (osoba, od której pochodzą komórki) nie jest spokrewniony z chorym. Kiedy nie da się znaleźć odpowiedniego dawcy szpiku kostnego, alternatywą jest krew pępowinowa, zawierająca komórki macierzyste.[14] Znajduje się ich tam wystarczająca ilość, aby wykonać przeszczep u dziecka.[15]

WYKAZ ŹRÓDEŁ:

^[1]           NHS Blood and Transplant: Stem cells. [Dostęp: 20.10.22]

^[2]           BetterHealth Channel: Bone marrow. 2014. [Dostęp: 20.10.22]

^[3]           Kurowska W., Kuca-Warnawin E., Maśliński W. Szpik kostny – funkcje fizjologiczne i udział w patogenezie reumatoidalnego zapalenia stawów. Reumatologia. 2010. 48(4), 247-256.

^[4]           NIH – National Heart, Lung and Blood Institute: Aplastic Anemia. 2022. [Dostęp: 20.10.22]

^[5]           Hałaburda K., Tomaszewska A. Leczenie chorych na niedokrwistość aplastyczną.Hematologia. 2013. 4(3), 257-270.

^[6]           National Library of Medicine: Pancytopenia. 2022. [Dostęp: 20.10.22]

^[7]           National Library of Medicine: Aplastic Anemia. 2022. [Dostęp: 20.10.22]

^[8]           Cambridge Dictionary: idiopathic.

^[9]           ChPL: Methotrexat-Ebewe, 10mg, tabletki. Nr pozwolenia: 4539

^[10]         ChPL Amizepin PPH, 200mg, tabletki. Nr pozwolenia: 16862.

^[11]         National Library of Medicine: Bone Marrow Failure. 2022. [Dostęp: 20.10.22]

^[12]         Zheng X., Tian Z. Which is better, HLA-matched sibling or haploidentical transplantation?. Cell Mol Immunol. 2021. 18, 1347.

^[13]         Leukemia & Lymphoma Society: Graft – Versus – Host Disease. [Dostęp: 25.10.22]

^[14]         Pagliuca S, Ruggeri A, Peffault de Latour R. Cord blood transplantation for bone marrow failure syndromes: state of art. Stem Cell Investig. 2019. 6:39.

^[15]         Styczyński J. Przeszczepianie krwi pępowinowej. Forum pediatrii praktycznej. 2017. 13, 49-55.